Čika Jova Zmaj

LEPŠI JE POGREB KAD IDEALI SAHRANJUJU SVOG ČOVEKA NEGO KAD ČOVEK SAHRANJUJE SVOJE IDEALE

Zmaj potiče iz ugledne porodice, a roditelji su mu bili Marija Gavanski i Pavle Jovanović, gradonačelnik Novog Sada. Osnovnu školu je završio u rodnom gradu, dok je više razrede pohađao u Halašu i Požunu (današnjoj Bratislavi). Nakon gimnazije je upisao pravo u Pešti, a studirao je i u Pragu i u Beču. Stekao je dobro obrazovanje, a u gradu muzike je upoznao političara Svetozara Miletića i pjesnike Đuru Jakšića i Branka Radičevića koji će uticati na njegovo stvaralaštvo. Zmaj je tvorac srpske poezije za djecu i njen najveći predstavnik. 1858. godine je objavio prvu pjesmu „O Gaši“, a poznate su i „Al’ je lep ovaj svet“, „Pačija škola“, „Taši, taši“, „Zima, zima, e pa šta je“, „Zeka iz jendeka“, „Prvi sneg“, „Ciganini hvali svoga konja“, ili „Zar ja ljubit’ više ne smem“, „Moji mrtvi“, „Misleć’ na te“, „Mrtvo cveće“, i „Svetli grobovi“ koju je napisao posle smrti prijatelja Đure Jakšića. Pokrenuo je časopis „Javor“ i satirični list „Komarac“, a u kasnijoj fazi uređivao je i “Neven” i “Kolarac” Radio je i kao dramaturg narodnog pozorišta.
Da bi bio upravnik Tekelijanuma, “aktuar i delovoditelj” Matice srpske, uporedo je nastavio i svoje školovanje i završio studije medicine 1869. godine. Naredne godine se vratio u domovinu i počeo da radi kao ljekar u Novom Sadu i Pančevu.
Živio je i u Zagrebu i Sremskoj Kamenici koja se u njegovu čast zvala i Zmajeva Kamenica. Prevodio je mađarsku književnost, posebno mađarskog pjesnika srpskog porekla Šandora Petefija, zatim Geteova, Hajneova, Puškinova i Ljermontova dela. 1878. godine je pokrenuo humoristički časopis „Starmali“, a saradnici su mu bili Ljubomir Nenadović i Laza Kostić.
1882. godine završava izdanja pod nazivom „Pevanija“ i „Druga pevanija“.  1883. godine je u pjesničko-političkom časopisu „Starmali“ objavio pesmu „Šta se čuje“ u kojoj govori o nevoljama Hrvata zbog pokušaja Austrougara da ih mađarizuju i poziva Srbe da im pomognu. Napisao je pozorišni komad „Šaran“ i pjesničku legendu „Vidosava Branković“. Veliki ljubitelj 3majeve poezije bio je Nikola Tesla koji ga je smatrao najvećim srpskim pjesnikom. 1897. godine dva velikana su se srela u Beogradu. 3maj je napisao stihove u čast naučnikovog dolaska koji su ga toliko ganuli da je počeo da plače i poljubio je pjesnikovu ruku. Po povratku u Ameriku, Tesla je preveo nekoliko 3majevih pesama na engleski jezik pa je on prvi srpski književnik čija su djela tamo objavljena.
U njegovu čast, Matica srpska je ustanovila Zmajevu nagradu koja se dodjeljuje za poeziju na srpskom jeziku i organizuju se 3majeve dečje igre u Novom Sadu koje predstavljaju najveći dječji festival u Srbiji, te dodjeljuje se Povelja 3majevih dječjih igara kao priznanje za stvaralački doprinos književnosti za djecu. 1973. godine RTB je snimila TV seriju za djecu pod nazivom „Neven“, a pjesnika je glumio Mića Tomić. Neki od najpoznatijih 3majevih citata su:
„Nije znanje – znanje znati, već je znanje – znanje dati.“
„Lepši je pogreb kad ideali sahranjuju svog čoveka, nego kad čovek sahranjuje svoje ideale.“
„Ako si pao, nemoj se ukaljati, ako si se ukaljao, nemoj se valjati.“
„Ne treba se pravdati… Opravdanje prijateljima nije potrebno, a neprijatelji vam ionako neće poverovatiovati.”

Preplavljen ljubavlju i radošću, Čika Jova 3maj je završio intimnu ljubavnu zbirku pesama “Đulići”, nazvavši je prema turskoj riječi za ružu – “đul”. Ovaj lirski ciklus sadrži 73 pjesme, različite po formi, obimu i prirodi stiha. O ljubavi se pjeva smerno, nježno, ali snažno i bez pretjerivanja i ekstaza. Iz pjesama zrači umiljatost i one govore o srećnom periodu pjesnikovog života i odabranice njegovog srca Eufrosine Ruže Ličanin dok na svijet dolaze njihova djeca Mirko, Tijana, Sava, Jug i Smiljka.

Nakon neizmjerne radosti i divnih trenutaka, porodicu Čika Jove 3maja je zadesila velika nesreća. Do 1872. godine preminulo je četvoro djece porodice Jovanović – Mirko, Tijana, Sava i Jug. 
Skrhana bolom, Ruža je preminula u Pančevu 1872. godine, i ostavila supruga sa tek rođenom kćerkicom Smiljkom. Jova je usvojio još dvije djevojčice – Mariju i Anku i sa tri kćerke se preselio u Futog.
Međutim, nesreća ga nije napuštala. Preminula je i Smiljka sa nepune dvije godine života.  

Čika Jova 3maj je nadživeo i usvojene kćerke – Mariju i Anku, jer su obe umrle 1901. godine.
Sahranio je sedmero djece i voljenu ženu.
Zbirka “Đulići uveoci” je u potpunosti posvećena njegovoj izgubljenoj porodici. Nadovezuje se na zbirku “Đulići” – srećnoj, euforičnoj ljubavnoj zbirci nakon koje stihovi odišu vanvremenskom tugom. Sve ruže su uvele, uvele zauvijek.
Jovan Jovanović se posvećuje predanom radu kojim se liječio i tješio do kraja života stvarajući neprevaziđenu zaoštavštinu srpskog naroda.

IME JOVANA JOVANOVIĆA 3MAJA

U ugarskim knjigama upisan kao Janoš Kiš –  Janoš Mali zbog niskog rasta svog oca i djeda, ni Jovan se nije razlikovao. Krug prijatelja zbunjivao je njegov nadimak 3maj tokom čitavog života. Sve do okončanja 1. Svjetskog rata nije bilo nagodno objasniti jednu vrstu kodnog imena: 3MAJ se odnosilo na 3. Maj, datum održavanja Majske skupštine, održane 1848. Godine u Sremskim Karlovcima, odnosno početku srpske nacionalne revolucije i odluke o nezavisnosti srpskih zemalja sjeverno od Dunava od strane Austro-Ugarske.

Kompozicija prikazuje arhiepiskopa Josifa koji u jednoj ruci drži carske privilegije kojima su zagarantovana prava Srba u monarhiji – jezik, imena, poljoprivredi nameti i ostalo. Na istoj strani je srpska narodna trobojka. Sa druge strane i udaljeni su carska i mađarska zastava.
Narod i velikaši su zajedno i spremni su za revoluciju.
Na vijesti o Pariskoj revoluciji 1848. stege apsolutistizma prvo su pukle u Beču. Priliku su odmah iskoristili i Mađari koji su zbacili režim u Pešti i izneli svoje zahtijeve za samostalnost od Austrije. Pozivajući se na demokratske principe, mađarski zahtevi su isprva bili pozdravljeni od Srba koji su se nadali da će u demokratizovanoj Ugarskoj ostvariti svoja narodna prava.
Zahtjevi Srba su od strane Lajoša Košuta bili glatko odbijeni. Delegacija predvođena Đorđem Stratimirovićem je grubo odbijena. Do sredine aprila odnosi sa Mađarima, koji su zahtevali da se na cijeloj teritoriji Ugarske poštuje mađarski jezik i politička narodnost, su se krajnje zaoštrili.
Na Majskoj skupštini nije bilo ni carskog ni oblastnog predstavnika Ugarske. Nisu bili pozvani.
Uslijedio je daljnji i veći progon srpskog naroda, kako vlastele, tako i nadničara i sebara.
Literarnim umijećem i na sve druge načine provlačio se slobodarski duh srpskog naroda na svojoj zemlji.
Ali Jovan Jovanović nije pojašnjavao ni najbližim od kud mu nadimak 3MAJ.

PATRIOTSKA POEZIJA I DRUŠTVENI BUNT

Stotinjak godina nakon smrti Jovana Jovanivića (14. Decembra 1904. Godine u rodnom Novom Sadu) demokratska načela su snažnija i rasprostranjenija nego što se tada moglo i naslutiti.
Tehnološki i informatički svijet se više razvio za posljednjih stotinu godina nego od svog nastanka. Vrli novi svijet je onaj u kom danas djeca odrastaju i stasavaju u bića otvorenog uma i pogleda.
Elektronska mreža podataka nudi beskrajan sadržaj iz bilo koje oblasti poznate čovjeku.
Sve je dostupno svima.
Uputstva, umjetnosti, zanati, moralni i nemoralni sadržaji.
Ali su stihovi Jovana Jovanovića 3maja, osim dječije i patriotske proze prilično cenzurisani i nedostupni. Patriotski opus i dalje predstavlja opasnost i nakon dugog i uzaludnog truda na raznim pretraživačima skoro je nemoguće pronaći pjesme poput “Izdajnici” ili “Zašto ne volem špijune” nastale u tamna vremena neslobode i okupacije.
Skaradno je i nije za mladež blagodarno dizati glas protiv poroka savremenog građanstva. Otuđivanje i ograđivanje od predaka kakvo donose satirični stihovi pjesme ” Bildung” bespotrebno zamaraju.
Ili vulgarnost Jututinaca koji dopuštaju da ih tlači njihov voljeni Balakaha, a 3MAJ približava pojam “država” od infinitiva “držati” razobličavajući sado- mazohistički odnos vlastodržca i njegovih podanika.

“Ovaj narod vrlo dobro znade
Da je stvoren samo kralja radi
Da mu daje poreze i hvale
Da ga dvori i ponizno kadi…”

I čemu nadahnuće akro-stiha u osudi izdajnika Đorđa Stratimirovića, kad to više nije vlastita imenica?
I brilijantnost strahote pobjede trećeg refrena u narodno- guslarskoj prozi Tri Hajduka gdje paša Feriz ispija po pehar tekućine svakog od njihovih skeleta, krvi mlade nevjeste, znoja stare majke i suza nedoraslog sina, sve u savršenoj rimi…
Neka još neko vrijeme ostane tajna od kud nadimak Janošu Kišu.

IZDAJICE

Idi, brajko, u šumu
Koja ti je prva,
Pa se uči od hvatova
Posečenih drva.
Ne bi niko oborio
Šumu kolika je,
Da ne dade šuma sama
Sekiri držalje.

ZAŠTO NE VOLEM ŠPIJUNE

Kad ministri namignu
Leći ću da spavam
I u snu ću šaptati
Ja se pokoravam
Dok ne reknu “Ustani!”
Donde ustati neću
Zapovede li da umrem
Dobro, i umreću
Ako falim, nemojte
Davat’ mi pardone
Al dopustite bar jedno
– Da mrzim špione!