Kafana Artman

Kada bi se prošlo pored Dragove i Zrnjove Vodenice, dole pri dnu Bele zemlje stizalo bi se do “Zotovića kuće”, jedne od najstarijih gostionica u Srbiji. Preko puta je kafanu držao Marko Selak, poznati neženja. U njegovu kafanu su svraćali radnici “Kolnice”, rijetko neko ko to nije. Dalje, preko tadašnje pruge uskog kolosijeka starim Zlatiborskim putem prošlo bi se kraj poznate kafane “Zlatni prag” koja je pripadala dijelu grada zvanom Vašerište. U njoj su se skupljale kirijdžije, rabadžije, katrandžije i ostala “sitna vlastela”.

STARE KAFANE, ZAPISI U KAMENU

Novkina kafana na Koritima kroz generacije stoji kao muzej života u Hercegovini.
“Put nas vodi gdje bi drugo
No u kafanu pokraj puta
Ostat ćemo pozadugo
Rakija se služi ljuta
Krčmarica Jana
Služila je Marku vino
Putniče, svrati nekad
Kod Novke je uvijek fino”

Zapisao je pjesnik.

Mjesta društvenih dešavanja, kulturne institucije.
Spomenici.

“ARTMAN”

Priča o  kafani “Artman” počinje na Grbavici, tačnije Kovačićima. U kvartu između Beogradske i Splitske ulice, gdje će kasnije biti smještene ambasade raznih država u vilama sa imenima supruga bivših vlasnika (Vila Erna, Vila Berta, Vila Marta, itd.), tačnije u jednoj od njih nastala je baza grbavičkih bendova “Sorab”, “Arena”, “Sarajevski atentat”, “Trauma”, “Engleska seljanka” “Ofsajd” klinci, “Rikošet”- budući “Sarajevo Drum Orchestra”, baza onih koji su se uklapali u muzičke stavove vlasnika kafane.

Vesna i Zdravko i Zdravkov brat Slobo, umjetnici u duši, pjesnici i slikari na lošem mjestu i u loše vrijeme započeli su nešto dobro, što traje već decenijama. “Artman” je prolazio razna iskušenja i imao prilično čudan put za jedan ugostiteljski objekat, ali svoju umjetničku dušu nije mijenjao. Bio je i ostao središte slikara, muzičara i srodne bratije.
A epizode su bile razne.
Muzika se puštala sa radija, kaseta i ploča, kao i u tada brojnim stanovima otvorenog (razvaljenog) tipa.
Razgovaralo se o probama, dernecima, kako dobaciti žice za gitaru iz Beograda i da li je NATO stvarno toliko lud da sa ono malo aviona udari na Pale.

Zvučnici bi emitovali Metal, Punk, OI, ali i Hard Rock i Pop ili hippie zvuke u Vesninu čast. Ko šta donese od kuće i pusti.
Policijski sat je počinjao rano, pa bi se uz ugašena svijetla često sačekala zora.
I tako do proljeća ’96. Kad kafana sa svojom kamenom “Anonimous” tablom kreće na put.
“Snoopy” odlazi u Trebinje, “Sorab” u Jagodinu, a “Artman” na Pale.

SIVI DANI

Na ćošku koranskog zanatskog centra muzički repertoar je ostao isti, gosti sličnog profila, a konobari Peđa i Ogi,  nekom magijom uvijek nasmijani i ljubazni. Ipak, prostor je bio suviše mali za bilo kakvu kreativnost.
“Artman” je tavorio kao mjesto za kafenisanje.
Bila su to vremena puke egzistencije i misli su bile okupirane adaptacijom u novoj sredini. Muzika i umjetnost nisu dolazili u fokus, a do opreme se i dalje jako teško dolazilo.
“Artman” je morao da sačeka adekvatan prostor i Peđinu ludu volju da drži kafanu neprilagođenu okolini, rizikujući ujedno i njen i svoj fizički opstanak.

DOĐE NEKAD I TAJ DAN

Kamena tabla se premjestila desetak metara dalje. Inventar, šank, razglas i ostalo su nekako izmišljeni.
U međuvremenu su u blizini osnovani fakulteti Univerziteta u Srpskom Sarajevu. Domovi su se napunili klinacima iz raznih gradova. Stasala je nova generacija, a stara nije imala namjeru da se  povuče.

Enterijer u novom prostoru ručno je načinjen od drvenih greda, “August Braun” cigle, stolica koje sjede na plafonu pored kojih vise naopako otvoreni kišobrani.
Ambijent površnog paganizma ili karavlaške magije uz Zdravkove pejzaže na zidovima dočekivao je treću generaciju, a novi konobari i konobarice dodavali su svoje slikarske radove na išarane zidove i organizovali performanse, monološke tačke, glumačke nastupe ili recitovali  poeziju.

KAFANA ILI DOM ALTERNATIVE KULTURE

Bina je uvijek otvorena: Instrument može donijeti i zasvirati ko god želi, a “Često i ko ne bi trebao”, nazalno bi dobacio gost naslonjen na šank. Session, Jam, Jazz ili Punk, pa i JazzPunk ( Pozdrav Deda!). Noćilo bi se na spratu, nema veze što više nije policijski sat. Zašto odlaziti kućama, pa se ujutru vraćati, a nerijetko i kući kod gazda Peđe.
Ako imaš želju da bojiš zidove kafane, onda je potrebno da doneseš boju. Ako si želio da sviraš, dođi i sviraj.
Manje su dobro došli jedino “Udri Mujo u tamburu Show” varijante – akustara i “Neko te ima noćas” pjesmuljci. “Coveri” imaju gdje da provode svoje.  Ali na konkretne svirke dugo se čekalo.

VRIJEME JE ZA PUNK

Dallimore band, Alberston Group ili Rose Tattoo povezuju producenti Vanda i Young i zajednički pridruženi član Rob Riley. Ili Albertsonov studio u kom su radili Daddy Cool, kasnije i Man at Work.
Australijski zvuk bendova karakteriše boogie rock gitara za koju se smatra da je proizvod braće Young, ali su je imali i bendovi prije i poslije AC/DC.
I ne može biti škotski uticaj, iako škotska emigracija na drugom po veličini anglo – saksonskom ostrvu čini esenciju muzičke scene, tražiti u toj tezi međusobnu muzičku poveznicu nije realno.
Bendovi kragujevačke Punk scene ne zvuče slično, ali se pozna zajednička organizacija i produkcija što i nije velika enigma. Jedan čovjek je predvodnik svakog od većih sastava iz tog grada.
Ipak, Ex-Yu zvuk alternativne odrednice ne postoji, niti uopšteno zvuk nekog od gradova. Osim u anti – tezi. Ako bubnjar posjeduje Chester duboki jazz doboš, on će na njemu svirati do daljnjeg ili zauvijek bez obzira što takav doboš ne ide sa metaliziranim zvukom gitare na kojoj nastaju pjesme benda.
Vokal će u jednom trenutku iz subjektivnih okolnosti preuzeti drugo lice, ali će broj efekta ili proizvođač procesora gitare i basa ostati isti.
Rezonovanje plodno za nesputani Punk zvuk.
Lokalni zvuk naseobina oko Trebevića nikada nije formiran niti je postojao. Gradilo se od zatečenog materijala. I to je na kraju i postalo osnovno obilježje priče.
Tako je bilo i u ta vremena, na prelasku iz dvadesetog u dvadesetiprvi vijek na prostorima bez, ne samo umjetničke, već i osnovne infrastrukture i sa započetim naseljima razuđenim i desetinama kilometaras jedno od drugog.
Entuzijazam i bitnost kafane poput “Art”(man)” ili “BiS” (“Sing-Sing”, “New Folder”) za međusobno upoznavanje pojedinaca koji su svakako nosili u sebi dozu izopštenosti iz bilo kog društvenog okvira, krucijalan je, skoro neshvatljivo bitan i u osnovi je inadžijski.
Postojali su entuzijastički projekti ( Festival alternativnih bendova “Škripa” – Lukavica, “DemoFest” u diskoteci Enigma i sl) i povremeno su bendovi nastupali u drugom entitetu, ali muzički događaji u Istočnom Sarajevu su bili raritetni i bendovi bi pored velike volje bilježili eventualno par svirki godišnje.
Čak i stari “Art” iza “Gradske kafane” nije uspio u nakani da uz par pokušaja sa autorskim svirkama (M.M.H.) stvar počne da djeluje spontano i prihvatljivo.

LJETNE VEČERI 2010. GODINE

Bez klubova za svirku, koji u manjim sredinama nisu skloni opstanku ili isčezle socijalističke zaostavštine u obliku domova kulture jedina preostala opcija za prezentovanje svog autorskog materijala su ugostiteljski objekti odgovarajuće muzičke orijentacije. Ali, koji će vlasnik pustiti neafirmisan i nepoznati, ali prilično glasan bend da mu utiče na pazar to veče i možda smori svakako ne naročito brojne goste;  Bend koji svakako svira radi svog zadovoljstva okupira prostor i vrijeme u radnji u koju je sredstva uložio čovjek koji ima porodicu i svoj život?

Gazda Peđa je takav čin smatrao za svoju obavezu.
Stalni gosti bi pomogli opremom i podrškom (Ogi “Zli Metallica”). Kratki repertoar lokalnih bendova se svirao više puta za veće. Šutka, pivo, pa znak repeticije.
Beskrajna je lista bendova koji su nastupali na bini “Artman-a”. Nema države iz koje bend nije zalutao na Koran.
Punk, Metal, HC, ex-yu bandovi, Disciplina kičme, Dža ili Bu, M.O.R.T. itd.

2024. GODINA

“Zaključavanje” je ostavilo trajan trag u društvu. Stvari se nikada nisu vratile u pređašnji oblik. Svirke i nomadske turneje “malih” bendova sa kombijem su skoro isčezle.
Ipak, u “Artman-u” membrane i dalje podrhtavaju od “Boltrower” , ” Štrajkački odbor” ili “Violent Femmes” numera. Šoca i Đole su i dalje na barikadi i čekaju popunu i pojačanje.

Kafane, zapisi društvenih zbivanja u kamenu.

Zidine “Zotovića kuće” pomjerene zbog magistralnog puta, zagrijano šporetče na Koritima, Novka koja goste nudi suvim čarapama, jer kiše nigdje ne padaju kao na Planoj i Mekoj Grudi, Vukovićima.
I bina na Koranu izhabana dokoličarskim, umjetničkim koracima i otvaranjem piva o njen rub.
“Artman” kafana, priča o jednom vremenu, o ljudima i njihovom gradu.